Lạm dụng may mắn

Tâm sự

Gửi đến các bạn đọc của tôi, những người đang cùng với tôi đi trên con đường đầu tư đầy chông gai này.

Bài viết này được viết dựa trên những trải nghiệm tôi đúc kết được trên thị trường tiền ảo từ năm 2017 đến nay.

Tôi viết bài này không hẳn là dành cho thị trường tiền ảo ở thời điểm hiện tại mà viết với mong muốn rằng trong tương lai, 5-10 năm sau, ai đọc thì cũng thấy có chút giá trị.

Sẽ đến một thời điểm nào đó chúng ta nghĩ rằng thị trường không thể giảm được, vì mọi thứ đều đang tốt đẹp và có vô vàn lý do để tin rằng thị trường sẽ tiếp tục tăng. Từ năm 2017 đến nay, qua hai chu kỳ Bull và Bear của thị trường tiền ảo, lúc nào tôi cũng có suy nghĩ như vậy trong Bull Market. Trong những thời điểm đó, tôi không tài nào tìm được một lý do có thể khiến thị trường đảo chiều – cho đến khi nó thực sự xảy ra.

Rút kinh nghiệm của năm 2018, tôi quyết định rút lui sớm vào năm 2021. Tuy nhiên, tôi đã nghỉ đến 12 tháng trước khi quay trở lại và quãng thời gian chờ đợi này khiến tôi đầy tiếc nuối. Tôi thấy khó chịu khi mình ra sớm mà thị trường vẫn liên tục tăng. Nhiều lần tôi hoài nghi nhận định của bản thân, bởi trong thời điểm đó, không có bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy thị trường sắp đảo chiều. Tôi thậm chí phải xóa app để không bị cám dỗ. Cuối cùng, thị trường cũng đã sụp đổ thật sự bởi lý do mà không ai có thể nghĩ tới.

Rời trò chơi sớm, chúng ta có thể bảo toàn lợi nhuận nhưng tiếp theo đó thì phải đối mặt với sự tiếc nuối cực lớn khi làm “kẻ đứng ngoài”. Thời gian càng dài thì càng khiến chúng ta dễ nổi điên.

• Chúng ta ra sớm thì tiếc nuối khi thị trường tăng.
• Chúng ta ra xong vô lại, gặp may mắn thì kiếm lời được chút nhưng sau đó bị xui và mất cả chì lẫn chài.
• Chúng ta ráng chơi đến cùng nhưng lại bị mắc bẫy khi thị trường sụp đổ.

Đầu tư không hề dễ tí nào. Dù chúng ta làm gì đi chăng nữa thì cũng sẽ nhận được những bài học vô cùng quý giá và tràn ngập đau thương.

Nhưng, chưa chắc gì ở lần chơi tiếp theo chúng ta có thể rút kinh nghiệm từ những bài học trước đó.

Học cách không mất tiền

Tại thời điểm viết bài này thì tôi đã bán toàn bộ danh mục đầu tư. Không Bitcoin, không ETF, không chứng khoán, không vàng. Điều này có thể là vô cùng phi lý đối với bạn nhưng nó lại vô cùng hợp lý đối với tôi. Tôi có trình bày quan điểm trong bài viết “Năm 2024 của tôi“.

Cái tôi làm chỉ đơn giản là mua trong Bear Market với niềm tin rằng thị trường sẽ quay trở lại chứ không hề có cơ sở, phân tích kinh tế tài chính nào ở đây cả. Và may mắn thay là mọi thứ trong năm 2023-2024 đều tốt đẹp cho nên đã gặt hái được lợi nhuận bởi vì những yếu tố làm cho thị trường tăng là những yếu tố mà tôi chưa bao giờ nghĩ đến khi quyết định đầu tư.

Thị trường luôn hoạt động theo kiểu:

• Thị trường giảm thì người ta nghĩ rằng sẽ liên tục giảm mạnh hơn nữa.
• Thị trường tăng thì ngươi ta nghĩ rằng nó sẽ liên tục tăng nữa và mọi thứ bây giờ đã khác xưa rồi.

Cho đến một giai đoạn mà tôi cảm nhận rằng tôi không nên lợi dụng sự may mắn của bản thân nữa thì tôi quyết định rút.

Có những nhà đầu tư họ đầu tư với mong muốn lúc nào cũng phải kiếm được tiền. Để tiền nằm im đối với họ là một thứ gì đó vô cùng lãng phí. Nhưng với tôi, sau khi trải qua nhiều mất mát thì nghiệm ra một bài học rằng: hạn chế sai lầm trong đầu tư cũng là một cách để kiếm được lợi nhuận.

Jim Paul, tác giả của cuốn sách “What I Learned Losing a Million Dollars” từng viết rằng:

Tôi đã đọc sách, các bài báo, các bài phỏng vấn với những chuyên gia từng thành công trên thị trường. Tôi nghiên cứu những nhà giao dịch giỏi nhất từ phố Wall và La Salle như: Peter Lynch, Bernard Baruch, Jim Rogers, Paul Tudor Jones, Richard Dennis và nhiều người khác nữa. Rõ ràng là khi mà bạn bị bệnh thì bạn muốn tham khảo ý kiến từ bác sĩ giỏi nhất và khi bạn gặp rắc rối thì bạn sẽ muốn nhận lời khuyên từ những luật sư hàng đầu.

Tôi phải tìm ra bí mật của họ. Nhưng nếu các chuyên gia không thống nhất cách kiếm tiền, thì làm sao tôi học được bí mật của họ? Và tôi chợt nhận ra rằng: chẳng có bí mật nào cả. Họ không áp dụng cùng một cách để kiếm tiền. Những gì một người bảo không nên làm thì người khác lại bảo nên làm.

Nếu việc bắt chước các chuyên gia là cách để làm giàu, và không bắt chước họ sẽ dẫn đến thua lỗ, thì mỗi người trong số này đáng lẽ đã mất hết tiền vì không ai làm giống ai cả.

Cuối cùng tôi nhận ra rằng, có lẽ nghiên cứu về những thất bại còn quan trọng hơn là tìm kiếm “chén thánh” để kiếm tiền. Vì vậy, tôi bắt đầu đọc lại toàn bộ tài liệu về các chuyên gia và chú ý đến những gì họ nói về việc thua lỗ.

Điều tôi nhận ra là có rất nhiều cách để kiếm tiền trên thị trường, mỗi người có một cách riêng, nhưng chỉ có một số ít cách khiến bạn mất tiền.

Bạn không thể thắng mọi hiệp đấu, hay mọi trận đấu tennis. Bạn thắng một vài ván và thua một vài ván. Trong đầu tư, sẽ có rất nhiều khoản lỗ, giống như bất kỳ ngành kinh doanh nào. Cố gắng tránh hoàn toàn thua lỗ là điều không tưởng.

Học cách “làm sao để không mất tiền”‘ quan trọng hơn nhiều so với học cách “làm sao để kiếm tiền”.

Roger Federer

Trong cuốn sách “Extraordinary Tennis Ordinary Players”, tác giả Simon Ramo đã nhận xét sự khác biệt giữa các trận đấu nghiệp dư và chuyên nghiệp như sau:

• Trận đấu nghiệp dư: là trận đấu của những kẻ thua cuộc. Người chiến thắng không phải là người đánh hay nhất hay là người có kỹ năng tốt nhất. Trong khi đó, kẻ thua cuộc là kẻ mắc nhiều sai lầm nhất. Nếu bạn cứ vững ý chí mà chơi thì sớm muộn đối thủ cũng sẽ mắc sai lầm và bạn sẽ chiến thắng.
• Trận đấu chuyên nghiệp: Là trò chơi của những người chiến thắng. Họ chiến thắng nhờ kỹ năng lựa chọn vị trí, những cú xoay người, những cú đập bóng thần sầu khiến cho đối thủ không thể trở tay. Bạn không thể kỳ vọng những tay vợt chuyên nghiệp sẽ mắc lỗi những lỗi nghiệp dư được.

Hay nói cách khác, trong các trận đấu chuyên nghiệp, người chiến thắng là người đánh hay. Còn trong các trận đấu nghiệp dư, người thắng cuộc chưa chắc là người đánh hay, họ thắng vì mắc ít sai lầm hơn đối phương.

Người nghiệp dư không phải lúc nào cũng thắng, nhưng họ lại cố chơi theo cách của một tay vợt chuyên nghiệp, vì nghĩ rằng đó là cách giúp họ chiến thắng. Thế nhưng, nếu không có kỹ năng phù hợp, việc chơi theo kiểu chuyên nghiệp thực chất chỉ làm giảm cơ hội chiến thắng của họ.

06/2024, tại lễ tốt nghiệp của đại học Dartmouth, huyền thoại tennis Roger Federer đã đem đến một bài phát biểu vô cùng sâu sắc dành cho những sinh viên chuẩn bị bước sang giai đoạn mới của cuộc đời:

Trong tennis, sự hoàn hảo là không thể đạt được. Tôi đã chơi 1526 trận đấu đơn trong toàn bộ sự nghiệp của mình và có tỷ lệ chiến thắng là 80%… Giờ thì tôi có một câu hỏi dành cho các bạn. Theo bạn thì tôi đã thắng bao nhiêu phần trăm tổng số điểm trong các trận đấu đó?

Chỉ 54%.

Nói cách khác, ngay cả những tay vợt xếp hạng cao nhất cũng chỉ thắng nhỉnh hơn một nửa số điểm mà họ chơi.

Khi bạn thua điểm một cách liên tục, cứ thua một điểm rồi thắng một điểm, rồi lại thua, theo kiểu đều đặn như vậy, bạn sẽ học được cách không để tâm quá nhiều vào từng cú đánh.

Bạn tự nhủ rằng: “OK, tôi vừa giao bóng hỏng. Nhưng đó chỉ là một điểm. OK, tôi đánh bóng trúng lưới, nhưng đó cũng chỉ là một điểm.”

Roger Federer, với di sản đồ sộ với 20 Grand Slam, cũng chỉ có lợi thế 4% so với đối thủ. Vậy bằng cách nào để bạn có thể tăng tỷ lệ chiến thắng?

1/ Chơi lâu hơn.

2/ Nếu không thể thắng, tránh làm chuyện tào lao.

Chơi lâu hơn

Chúng ta cùng xem thống kê của Roger Federer trong các giải Grand Slam và Tour Finals:

Thậm chí thống kê của Novak Djokovic cũng tương tự:

Mặc dù lợi thế của Roger Federer không đổi, là 4% so với đối thủ, nhưng việc chuyển từ đánh 3 set lên thành 5 set đã làm cho tỷ lệ thắng của anh tăng 10%.

Cho dù bạn đầu tư ETF, quỹ mở cổ phiếu, vàng hay Bitcoin… rất khó để mà bạn có thể thua trong dài hạn.

Như tôi đã phân tích trong bài viết “Giữ vững lộ trình”, trong ngắn hạn, mọi thứ sẽ biến động liên tục, hôm nay tăng ngày mai giảm khiến cho bạn lo sợ nhưng trong dài hạn thì mọi thứ sẽ trở nên tốt đẹp hơn.

Nếu Roger Federer chịu thua sau mỗi lần mất điểm thì anh đã chẳng trở thành một trong những huyền thoại tennis.

Nếu bạn chú tâm quá nhiều vào hiệu suất ngắn hạn của danh mục thì sẽ rất khó để bám trụ lâu dài trên thị trường. Trong khi đó, những lợi thế nhỏ bé, nếu được tích lũy theo thời gian, sẽ tạo ra kết quả vô cùng to lớn.

Và bạn cũng không cần phải nghĩ rập khuông đầu tư dài hạn là phải đầu tư liên tục, mua liên tục hay nắm giữ mãi mãi một thứ gì đó. Với tôi, đầu tư dài hạn là một hành trình dài với nhiều chặng nghỉ. Nếu hôm nay tôi cảm thấy mệt, tôi sẽ dừng lại nghỉ ngơi để lấy sức cho ngày mai. Tôi đã đi con đường này rất lâu rồi, nếu lúc nào cũng cố gắng chạy thật nhanh, có lẽ tôi đã kiệt sức từ lâu. Không có gì là xấu hổ khi bạn cần dừng lại để nghỉ ngơi cả. Trở nên giàu sang nhờ vào đầu tư là vô cùng khó. Vì thế, thay vì kỳ vọng làm giàu trong 1 chu kỳ thì bạn nên kỳ vọng trở nên giàu hơn trong 10 năm. Vì có 10 năm để đầu tư nên không cần phải vội vàng đầu tư mạo hiểm làm gì cả.

Đầu tư thành công không phải là tìm ra phương pháp đầu tư tối thượng mà là cam kết thực hiện theo phương pháp hiệu quả với bạn nhất.

Nhưng trong cái thời đại ngày nay, đó là điều KHÓ LÀM NHẤT hay có thể nói là BẤT KHẢ THI.

Chỉ cần 1 phút lướt Facebook, X (Twitter), Tiktok, Youtube… là chúng ta sẽ bắt gặp đủ thứ lời khuyên mâu thuẫn với nhau:

• Bitcoin chỉ là ảo, mua bất động sản đời đời ấm no.
• Đồng USD bị mất giá, nợ của Mỹ đã lên con số X, chúng ta cần mua Bitcoin.
• Hãy mua vàng thay vì Bitcoin bởi vì vàng chống lại lạm phát trong khi đó Bitcoin lại có xu hướng giảm mạnh hơn vàng.
• Năm 2025 sẽ có sóng bất động sản… nên mua đất chứ đừng mua vàng.

Ai ai cũng chắc chắn rằng cái cách mà họ đang làm là giải pháp trong đầu tư và càng nên chia sẻ cho nhiều người biết.

Trong cuốn sách “Mastering the Market Cycle”, Howard Marks, cũng là tác giả cuốn “The Most Important Thing” (tựa sách tiếng Việt: Điều quan trọng nhất), có chia sẻ rằng:

Trong suốt 48 năm sự nghiệp của mình, tôi đã thấy hàng tá “viên đạn bạc”‘ được quảng bá. Nhưng không có một cái nào thực sự hiệu quả. Không có chiến lược hay chiêu thức đầu tư nào có thể mang lại lợi nhuận cao mà không có rủi ro, đặc biệt là đối với những nhà đầu tư thiếu kỹ năng.

Các nhà đầu tư mới thường hay có suy nghĩ rằng họ cần phải có một phương pháp đầu tư tối thượng để kiếm nhiều tiền. Tuy nhiên, những phương pháp như vậy thường chỉ hiệu quả trong ngắn hạn, trước khi sụp đổ và khiến họ phải rời bỏ thị trường. Họ là người mới nhưng lại muốn hành động như những nhà đầu tư chuyện nghiệp, những người đã tích lũy bề dày kinh nghiệm qua nhiều năm.

Trong khi đó, những người có kinh nghiệm thì sẽ lựa chọn những phương pháp đầu tư đơn giản để gia tăng tài sản từ từ.

Bí kiếp ở đây không có gì đặc biệt: chọn một phương pháp đầu tư phù hợp và thực hiện nó mà không đắn đo suy nghĩ.

Chúng ta không cần phải “trúng” cái gì đó mới gọi là chiến thắng trong đầu tư. Cũng không cần phải quan tâm tới mấy người trên mạng nói tháng này kiếm được trăm triệu, hoặc cả năm kiếm lời cả tỷ… Khả năng để đạt được những điều đó là rất thấp.

Chúng ta nên tập trung đến việc giàu hơn một chút mỗi năm, chỉ duy nhất điều đó thôi cũng là tốt lắm rồi.

Đi làm kiếm tiền, tiết kiệm, mang đi đầu tư. Không cần phải làm tào lao đủ thứ.

Tránh làm chuyện tào lao còn tốt hơn tìm cách chiến thắng

Không hiếm nhà đầu tư cho rằng: chỉ cần phát hiện một cổ phiếu hot, một coin hot, là có thể trở nên giàu sang.

Quan điểm đó là: “để đầu tư thành công thì phải biết cách tìm ra kẻ chiến thắng”.

Và ai ai cũng chấp nhận cái quan điểm này bởi vì nó nghe quá là đúng. Thế là họ hăng hái đi tìm “kẻ chiến thắng” bất kể mọi lúc, mọi nơi.

Giả sử bạn đầu tư 10 triệu vào một loại tài sản vô cùng rủi ro rồi mất 50% giá trị, bạn chỉ còn lại 5 triệu. Bây giờ bạn cần tìm một khoản đầu tư mang lại lợi nhuận 100% mới mong được “về bờ”.

1/ Tìm một khoản đầu tư thay thế với tăng trưởng 100% là vô cùng khó. Nếu dễ thì bạn đã chẳng mất 50% tiền.

2/ Bạn tìm ra khoản đầu tư đó nhưng cuối cùng kết quả là… “về bờ”. Bằng số vốn ban đầu.

Ở một diễn biến khác. Giả sử bạn chỉ mất 20% của số tiền 10 triệu thì vốn của bạn còn lại 8 triệu. Nhưng nếu bạn may mắn tìm thấy khoản đầu tư thay thế với tăng trưởng 100% thì bạn có 16 triệu, tăng trưởng 60%.

Tôi gọi đây là: “Tránh thua lỗ cũng là một cách kiếm tiền”.

Tôi lấy ví dụ nhà đầu tư có hiệu suất danh mục lúc chiến thắng thấp hơn 50% so với thị trường, và khi thua lỗ thì cũng thua lỗ ít hơn 50%. Kết quả như trong bảng sau:

Thắng thì thắng ít hơn, lỗ thì cũng lỗ ít hơn. Nhưng mà nhờ lỗ ít cho nên nhà đầu tư có lợi nhuận nhiều hơn thị trường.

Bạn sẽ kiếm được nhiều tiền hơn với khoản đầu tư nhỏ và cũng mất nhiều tiền hơn nếu đó là một khoản đầu tư lớn.

Và đây cũng là một nghịch lý trong đầu tư: “Hạ rủi ro lại giúp tăng lợi nhuận”.

Bằng cách chú ý đến rủi ro (trong trường hợp này là cố gắng thua ít hơn) thay vì lợi nhuận sẽ giúp danh mục mang lại hiệu suất tốt hơn là cố gắng tăng rủi ro với hy vọng gặt hái nhiều lợi nhuận.

Một điểm lợi khác đó là: thua ít hơn trong những thời điểm thị trường điều chỉnh hay sụp đổ sẽ giúp nhà đầu tư có xuất phát điểm tốt hơn trong chu kỳ thị trường tiếp theo.

Trong cuốn sách “Damn Right: Behind the Scenes with Berkshire Hathaway Billionaire Charlie Munger”, Charlie Munger đã viết như sau:

Thật ngạc nhiên khi những người như chúng tôi đạt được lợi thế lâu dài chỉ nhờ vào việc kiên nhẫn không hành động ngu ngốc, thay vì cố gắng tỏ ra quá thông minh.

Thay vì cố gắng chiến thắng, chúng ta nên gia tăng tỷ lệ không bị thua lỗ bằng cách hạn chế làm chuyện tào lao.

Barunch

Vào năm 2017, trong lúc lang thang tìm đọc báo cáo đầu tư trên mạng thì tôi vô tình đọc được một bài viết về phong cách đầu tư của Bernard Baruch. Ông là một nhà đầu tư nổi tiếng vì ông đã kịp rời khỏi thị trường chứng khoán khi cuộc đại khủng hoảng năm 1929 ập đến tại Mỹ.

Bài viết không nói về thành công trong đầu tư, mà là cách để tránh thua lỗ nhiều nhất có thể. Chính những thông tin đó đã làm tôi thấy tò mò không biết ông là một nhà đầu tư như thế nào.

Thế là, tôi lần mò tìm đọc sách của ông. Trong cuốn tự truyện, “Barunch: My own story”, ông đã kể về việc thị trường hoạt động như thế nào, cách các nhà đầu tư phản ứng lại với thị trường, song song đó là rất nhiều lần ông bị thua lỗ và mắc những sai lầm ngớ ngẩn khi còn trẻ.

Điều tôi nhận ra sau khi đọc cuốn sách đó là: Ông là một người tách bạch giữa cuộc sống và tiền bạc, hay có thể nói tiền bạc không phải là mối bận tâm hàng đầu của ông trong đầu tư và chính điều này cho phép ông đưa ra các quyết định tách biệt so với những người khác cùng thời.

Những mẫu chuyện mà ông kể rất có giá trị về mặt thời gian. Ý tôi là, cho dù bây giờ bạn có đọc sách thì cũng sẽ thấy những chuyện từng xảy ra trên thị trường tài chính vào thời của ông không hề khác gì so với thị trường tài chính bây giờ.

Trong đó có một vài trích dẫn (lời khuyên) như sau:

Duy trì một khoản dự trữ tiền mặt luôn là nguyên tắc cơ bản trong triết lý của ông, đặc biệt sau vài lần “vấp ngã” thời trẻ khiến ông gặp rắc rối. Ông từng nhiều lần rơi vào tình cảnh đầu tư toàn bộ vốn, sử dụng đòn bẩy quá mức, và phải bán tháo cổ phiếu để trả nợ ký quỹ. Việc giữ một khoản tiền mặt giúp ông có lựa chọn để khắc phục sai lầm và ngủ ngon hơn mỗi đêm.

Ông nhận ra rằng, phần khó nhất trong đầu tư hay đầu cơ là tách biệt cảm xúc khỏi các quyết định. Đầu tư là một trò chơi mà những quyết định lý trí và cẩn thận thường bị cảm xúc lấn át.

Điều khiến giá cổ phiếu tăng hay giảm không phải là các thế lực kinh tế vô hình hay sự kiện thay đổi, mà là cách con người phản ứng với những điều đó. Trở ngại lớn nhất nằm ở việc giải thoát bản thân khỏi cảm xúc của chính mình.

Về sau, khi được hỏi về bí quyết thành công, như bao người thành công thường bị hỏi, ông trả lời: “Không tham lam.”

Ông đã kiếm được rất nhiều tiền và không thấy lý do gì để mạo hiểm thêm nữa.

Luôn giữ một phần vốn dưới dạng tiền mặt: Đừng bao giờ đầu tư hết tất cả số vốn bạn có. Khoản dự phòng này là “cứu cánh” khi thị trường không thuận lợi.

Chỉ đầu tư vào lĩnh vực bạn hiểu rõ nhất: Đừng cố ôm đồm hay tham gia vào mọi loại hình đầu tư. Hãy tập trung vào thứ bạn có chuyên môn và kinh nghiệm.

Sách có thể cho bạn biết về tầm quan trọng của quản trị rủi ro. Nhưng chỉ việc nghĩ về nó không thôi là chưa đủ. Để hiểu thì bạn phải thực sự trải nghiệm nó.

Đây cũng là giới hạn của tôi khi còn trẻ. Lúc đọc những thông tin (lời khuyên) kia thì tôi không hề hiểu về rủi ro bởi vì số lần thua lỗ của tôi quá ít cho nên tôi đánh giá thấp những thông tin đó.

Mặc dù trải nghiệm thua lỗ rất là đau, nhưng nghịch lý ở đây thì chính nó lại mang tới những bài học giá trị mà không hề có một người thầy nào có thể làm tốt hơn.

Tôi học được cách kiểm soát lòng tham nhờ vào việc đầu tư tiền ảo từ năm 2017. Đây là nơi mà lòng tham được đẩy vượt qua ngưỡng giới hạn của nó.

Bài học sâu sắc mà tôi nhận được là: Đừng nên lạm dụng sự may mắn của mình.

Và chính bài học đó đã giúp hình thành nên quan điểm đầu tư của tôi: đầu tư là một hành trình với nhiều điểm dừng. Hãy nghỉ ngơi rồi đi tiếp. Không có gì vội vã. Cố gắng đi nhanh sẽ trở thành đi chậm.

Nghĩ về may mắn trong đầu tư

Chúng ta thường nghĩ rằng những người tài giỏi thì sẽ luôn đưa ra những quyết định đúng, còn kẻ khờ dại thì luôn luôn đưa ra những quyết định sai lầm và may mắn là một thứ gì đó phù phiếm, không hề có tác động đến kết quả.

Cho đến khi chúng ta trở nên thông minh hơn, tài giỏi hơn, có nhiều kinh nghiệm hơn nhưng lại nhận một kết quả xấu chỉ bởi vì thiếu may mắn.

Cuộc đời là một chuỗi tập hợp của nhiều sự kiện nối tiếp nhau và có rất nhiều yếu tố tác động đến sự thành công của chúng ta. Một phần là do chính những việc chúng ta làm, phần còn lại là những yếu tố nằm ngoài tầm kiểm soát của chúng ta. Vì thế, kể cả khi một ai đó nỗ lực hết sức và là một người luôn đưa ra quyết định đúng đắn nhất thì vẫn có thể gặp thất bại nếu thiếu may mắn.

Howard Marks cho rằng:

Thay vì “tự tạo ra may mắn cho riêng bạn” thì có một cách diễn đạt hay hơn: “May mắn là kết quả của sự chuẩn bị kỹ lưỡng và gặp đúng cơ hội.”

May mắn không tự nhiên mà có, nó xuất hiện khi bạn đã chuẩn bị sẵn sàng và gặp được thời điểm thích hợp để tận dụng. Và những người may mắn là những người thường “lái” cuộc sống của họ theo những cách để họ gặp nhiều may mắn và tránh những điều xui xẻo.

Nhưng có một đặc điểm thường thấy của đa số nhà đầu tư:

• Khi họ thua, họ nói là bị xui.
• Khi họ thắng, họ nói rằng do họ tài giỏi.

Nếu chúng ta muốn thành công trong lĩnh vực đầu tư này thì bắt buộc phải thừa nhận (tôn trọng) sự tồn tại của may mắn. Nếu cái kết quả chúng ta đạt được là nhờ may mắn, thì chúng ta phải chấp nhận sự thật đó và không nên cho rằng chúng ta có tài.

Lạm dụng may mắn

Tôi chắc chắn rằng ai cũng đã từng có thời điểm gặp may mắn trong đầu tư. Và như bao mọi người khác, cái may mắn đó bao giờ cũng kết thúc sớm hơn kỳ vọng. Đôi lúc nó kéo dài, nhưng cũng có lúc nhanh chóng vụt tắt. Bởi vì chúng ta không thể nào đoán biết được cái may mắn này bao giờ kết thúc, và cũng không thể nào chúng ta có thể may mắn đến nỗi bán ngay đỉnh cả, cho nên cách hợp logic nhất đó là chúng ta nên chốt lời và rời khỏi cuộc chơi từ sớm.

“Bitcoin này nó đã tăng 500% từ đáy năm 2022. Bây giờ nó có thể tăng 100% nữa đúng không? Nếu nó tăng 100% nữa thì tôi sẽ rút.”

Nó có thể tăng như vậy đó, hoặc có thể nó sẽ lụi tàn luôn. Đừng lạm dụng may mắn của bản thân.

Ví dụ tung đồng xu 1000 lần. Mặc dù trong dài hạn thì số lần có mặt ngửa và sấp đều gần bằng 50% nhưng trong số những lần tung đồng xu kiểu gì cũng sẽ có trường hợp nhiều mặt ngửa hoặc sấp xuất hiện liên tục.

Ngắn hạn: Tỷ lệ mặt ngửa 4 lần liên tiếp là (1/2)^4 = 1/16

• Mỗi 16 lần tung, chúng ta có thể kỳ vọng có một lần là sẽ ra bốn mặt ngửa liên tiếp.
• Vì số lần ra mặt ngửa có thể chồng lên nhau (ví dụ “HHHHH” có 2 lần “HHHH”) nên số lần ra bốn mặt ngửa liên tục sẽ là 1000/16/2 = 32
• Nói cách khác, trong 1000 lần tung đồng xu sẽ có khoảng 32 lần riêng biệt mà chúng ta có bốn mặt ngửa liên tục.

Dài hạn: Tỷ lệ mặt ngửa 9 lần liên tục là (1/2)^9 = 1/512

• Trong 1000 lần tung, chúng ta có thể kỳ vọng ra chín mặt ngửa liên tục với tỷ lệ 1000/512 = ~ 2.
• Hay có thể nói là ít nhất 1 lần là ra chín mặt ngửa liên tiếp.

Tóm lại: Trong 1000 lần tung đồng xu.

• Chúng ta có thể kỳ vọng ít nhất 1 lần là ra chín mặt ngửa liên tục.
• Khoảng 32 lần là ra bốn mặt ngửa liên tục.

Kể cả khi tăng số lần tung đồng xu lên thì bạn cũng sẽ quan sát được rằng số lần chuỗi ngắn xuất hiện sẽ nhiều hơn chuỗi dài.

Hay có thể nói, cái mong muốn được x5, x6, x10 tài khoản nó rất hiếm khi xảy ra trừ khi bạn gặp may mắn tột độ. Đa phần là chúng ta sẽ gặp x2, x3 nhiều hơn vì thế không có lý do gì để mà chúng ta không “chốt lời” nếu thấy thỏa mãn. Đây là hành động có lý trí nhất mà chúng ta nên làm. Không có nghĩa lý gì khi ngồi đó hy vọng nó x10 tài khoản cả vì nó rất hiếm.

Ví dụ như Bitcoin đã tăng 500% từ đáy năm 2022 cho đến hiện tại. Nhưng bạn lại kỳ vọng rằng trong năm 2025 nó sẽ tiếp tục tăng thêm 100% nữa, là từ 100k lên 200k. Tổng hiệu suất từ đáy bây giờ là 1000%. Tôi không biết nó có lên được hay không nhưng nếu bạn lấy ước ao đó để làm nền tảng cho việc ra quyết định đầu tư Bitcoin… thì bạn đang lạm dụng may mắn của bản thân.

Một ví dụ thực tế khác đó chính là hiệu suất đầu tư của các quỹ mở cổ phiếu. Một số quỹ mở đánh bại hoàn toàn đối thủ của họ nhờ vài kỹ năng tài tình của người quản lý quỹ. Riêng DCDS sau đợt thay đổi cơ cấu thì đã bắt đầu cho thấy dấu hiệu suy yếu so với các quỹ còn lại trên thị trường.

Ngụ ý ở đây là? Cho dù may mắn kéo dài tới đâu thì cũng phải đến lúc kết thúc.

Dừng chơi trước khi nhạc tắt

Chắc chắn rằng ai cũng sẽ thấy hối hận với quyết định này.

Tàu sẽ đi mà không có bạn và bạn sẽ đứng trên bờ nhìn những nhà đầu khác ăn mừng chiến thắng với ánh mắt ghen tị. Bạn thầm ước rằng bạn chưa hề bán.

Như tôi đã có nhiều lần rời cuộc chơi sớm. Gần nhất là vào năm 2021. Tôi đã ôm tiền suốt 12 tháng mãi cho đến tháng 05/2022 mới rục rịch đầu tư trở lại.

Về mặt xác suất thống kê thì việc bạn thấy hối hận không xảy ra trường xuyên, nhất là trong thị trường tiền ảo. Đa phần bạn sẽ thấy thầm may mắn vì đã rời tàu sớm. Người khác sẽ gọi bạn là ngu ngốc, “thị trường đang có nhiều tín hiệu tích cực hỗ trợ”, “các tay to đang ra sức gom hàng”… nhưng sau đó thì cái tàu chìm nghỉm.

Có một đặc điểm của những người may mắn đó là họ có xu hướng thận trọng và đầy chuẩn bị, khiến họ luôn suy nghĩ đến những khả năng thất bại. Cách tiếp cận này giảm thiểu rủi ro và tạo nên một ảo tưởng về sự bi quan, nhưng lại thường giúp họ đưa ra quyết định tốt hơn và do đó làm tăng sự may mắn cho họ.

Nhưng thực tế thì đó lại là những việc vô cùng bình thường trong một thế giới đầy những sự kiện không thể đoán trước được.

Tôi lấy ví dụ khi chúng ta đọc báo chúng ta thường thấy người ta bàn về việc người này người nọ đầu tư coin gì gì đó thắng lớn x10, x20 lần. Điều này làm cho chúng ta nghĩ rằng việc kiếm tiền trong thị trường tiền ảo là dễ vô cùng: “Nếu những người này kiếm lời x10 liên tục như vậy thì khả năng cao là mình cũng sẽ kiếm được”.

Chúng ta lạm dụng may mắn của mình, cố lái con tàu cho đến đỉnh sóng và chìm nghỉm.

Chúng ta không hề biết được vận may này sẽ kéo dài bao lâu nhưng thông qua việc tung đồng xu ở trên chúng ta có thể thấy được rằng những chuỗi thắng ngắn xuất hiện thường xuyên hơn so vo với các chuỗi thắng dài.

Vì thế, điều hợp lý nhất mà chúng ta cần làm đó chính là tận hưởng cho đến khi chúng ta thấy mãn nguyện với lợi nhuận rồi, không muốn tham lam hơn nữa thì chúng ta rời cuộc chơi.

Bạn có nhớ những câu chuyện ở đầu bài không? Trong đầu tư:

• Càng chơi lâu càng khó thua lỗ.
• Hạn chế làm chuyện tào lao còn tốt hơn là cố tìm cách chiến thắng.
• Không cố gắng kiếm tiền nhanh.
• Cần hạn chế thua lỗ.

Đầu tư là một chuyến hành trình dài, không việc gì phải thấy buồn khi tàu chạy mà không có bạn. Thông thường khi điều đó xảy ra thì sẽ có vài người có nhiều lợi nhuận hơn nhưng đa phần là sẽ có rất nhiều người mất đi toàn bộ lợi nhuận hoặc thậm chí thua lỗ khi thị trường đảo chiều.

Tại sao những người chuyện nghiệp thường thắng?

Warren Buffett từ chối đầu tư vào các cổ phiếu công nghệ trong giai đoạn bong bóng DotCom và bị chỉ trích cực độ khi bỏ qua hiệu suất tuyệt vời của các cổ phiếu này.

Tuy nhiên, quan điểm của ông là đầu tư giá trị và đầu tư vào các công ty có giá trị thực thấp, chính ràng buộc này đã ngăn cản ông đầu tư vào các cổ phiếu công nghệ đang bị thổi phồng giá trị. Khi bong bóng nổ và ảnh hưởng đến toàn bộ thị trường thì đến lượt ông “come back”.

Bài học ở đây là: Chính những nguyên tắc đầu tư mà ông đặt ra đã giúp ông tránh những khoản đầu tư mà ông không hiểu, giúp bảo vệ danh mục của ông tránh được những tổn thất lớn khi thị trường sụp đổ.

Họ không đầu tư bằng niềm tin như những nhà đầu tư cá nhân như chúng ta. Hy vọng và lạc quan không phải là chiến thuật đầu tư, thay vào đó thì họ tập trung vào rủi ro và cách hạn chế rủi ro.

Nói về quản lý rủi ro: những người chuyên nghiệp luôn phân tích trường hợp xấu nhất có thể xảy ra và chuẩn bị kế hoạch nếu mọi thứ sụp đổ. Còn người nghiệp dư thì luôn mong muốn mình gặp may mắn và thắng to. Và đó là lý do tại sao người chuyên nghiệp thường gặt hái lợi nhuận nhiều hơn người nghiệp dư trong dài hạn. Bạn có thể thắng 1-2 ván với cái cách đầu tư nghiệp dư nhưng đó không phải là cách bạn có thể tồn tại lâu trên thị trường.

Có một điều mà tôi cho rằng ai ai đầu tư cũng phải nên thực hành, và điều này tôi đã viết liên tục trong những bài viết trước đây, đó là: Hạ thấp kỳ vọng.

Định hình những trường hợp xấu có thể xảy ra với chúng ta và nó tác động như thế nào đến cảm xúc của chúng ta trong quá trình đầu tư.

Nó sẽ thay đổi suy nghĩ của chúng ta từ:

• “Không thể tin được điều này lại xảy ra! Ông trời thật bất công mà !!”

Thành:

• “Biết ngay khả năng này sẽ xảy ra mà… giờ làm theo kế hoạch B thôi”

Tại sao lại làm như vậy?

Ngay khi mà chúng ta bị thua lỗ, đặc biệt là do một yếu tố bên ngoài nào đó tác động, thì chúng ta sẽ cảm thấy bực bội vô cùng. Cảm xúc tiêu cực nổi lên đánh tín hiệu cho bộ não và làm tăng khả năng đưa ra quyết định sai lầm. Lúc này thì chúng ta không còn lý trí gì nữa vì cảm xúc đã xâm chiếm toàn bộ bộ não, không còn chừa một chỗ trống nào cho việc suy nghĩ và chúng ta sẽ có xu hướng đưa ra các quyết định làm tình hình trở nên nghiêm trọng hơn.

Danh mục -20%, chúng ta dồn hết vốn vào một cái gì đó với hy vọng hòng gỡ gạc lại nhưng ai ngờ lại -30% tiếp. Quá tức tối chúng ta mua đại cái gì đó đang tăng với hy vọng nó sẽ tiếp tục tăng để về bờ nhưng ai ngờ mua xong bị giảm -50%… Ai rồi cũng sẽ trải qua cái cảnh này. Vấn đề là chúng ta có rút ra được bài học hay không thôi.

Người may mắn là người làm nhiều

Có hai điều quyết định cuộc hành trình đầu tư của chúng ta sẽ ra sao:

• Sự may mắn
• Quyết định của riêng chúng ta

May mắn, như định nghĩa của nó, là ngoài tầm kiểm soát của chúng ta.

Thứ duy nhất chúng ta có thể kiểm soát mà có thể làm ảnh hưởng đến cuộc sống của chính mình là: chất lượng của các quyết định mà chúng ta đưa ra.

Bạn có thể kiểm soát nó, có thể thể cải thiện nó. Khi bạn đưa ra những quyết định tốt hơn thì điều đó đồng nghĩa với việc khả năng những điều tốt đẹp sẽ dễ dàng xảy ra với bạn hơn.

Là một nhà đầu tư, tôi luôn thấy mình xoay sở giữa nhiều thứ. Đôi lúc tôi muốn bơi nhanh, nhưng dòng chảy lại khiến tôi chậm lại. Thay vì chậm rãi tiến đến một mục tiêu nào đó như trên đường thẳng thì tôi lại hay phân tâm bởi các cơ hội lẻ tẻ trên đường, và cứ khi gặp những cơ hội đó thì tôi lại phải ra các quyết định mới.

Nói chung là nó không hề suôn sẻ vì tôi phải liên tục thay đổi đường đi.

Người bình thường ở ngoài khi nhìn vào sẽ thấy điều này:

Nhưng mà tôi ở đây để cho bạn thấy một góc nhìn khác.

Đừng bao giờ ngại đi con đường zig zag này. Bạn không bao giờ biết được những cơ hội may mắn của mình có thể đến từ đâu nhưng khi mà nó rơi vào tầm tay của chúng ta thì hãy nắm chặt nó, tận dụng nó hết mức có thể.

Trong đầu tư, đi con đường zig zag này đồng nghĩa với việc bạn phải trở nên cởi mở hơn (open mind) về các loại tài sản đầu tư. Phải liên tục đưa ra các tình huống. Không tạo sự ràng buộc rằng bạn phải đầu tư cái này vì tin tưởng hoặc là không đầu tư cái kia vì không thích.

Và cũng không có chuyện dễ dàng như chỉ cần mua một cái gì đó rồi để im ngày này qua tháng nọ để tương lai có lời. Nếu mà nghĩ như vậy là đánh giá thấp việc đầu tư quá. Ví dụ như ai cũng biết Bitcoin thời gian qua tăng rất mạnh, chỉ cần mua xong nắm giữ mấy năm là có lời, nhưng không ai nói rằng cái cảm xúc, tâm lý người chơi khi thị trường tăng hoặc giảm nó có tác động ghê gớm như thế nào.

Mặc dù tôi hay viết bài về đầu tư ETF, nhưng bản thân tôi cũng có đầu tư quỹ mở cổ phiếu lẫn tiền ảo mặc dù chỉ là ngắn hạn thôi nhưng khi có thời cơ đến thì tôi phải nắm lấy nó. Nếu mãi giữ quan điểm đầu tư ETF là số 1 thì rất khó để tôi đạt kế hoạch mà bản thân đặt ra.

Như Jeff Bezos từng nói:

Quan điểm trong đầu tư của bạn, và tôi, sẽ liên tục thay đổi cho phù hợp với thời thế và điều kiện của thị trường. Sẽ không có công thức cố định cho một trò chơi mà luật lệ liên tục thay đổi. Hoặc là chúng ta vươn mình ra để tìm cơ hội hoặc là ở mãi với quan điểm cũ rích.

Sau khi làm tất cả mọi thứ, con đường zigzag ban đầu đã trở thành:

Kết

Không quan trọng bạn lên kế hoạch kỹ đến thế nào, thị trường này vẫn sẽ chạy theo hướng mà bạn không bao giờ nghĩ đến.

Không quan trọng bạn đặt ra quy tắc như thế nào, cũng sẽ tới thời điểm mà bạn không thể thực thi các quy tắc đó.

Thị trường sẽ luôn tìm cách đẩy bạn vào những tình huống éo le, trái với mong muốn và phán đoán của bạn, kiểu gì bạn cũng sẽ vi phạm những nguyên tắc mà bạn đặt ra.

Tôi thấy đây là điều quá đỗi bình thường và chúng ta nên chấp nhận điều đó thay vì phẫn nộ khi đời không theo ý muốn.

Vì thế, với những nhà đầu tư cá nhân như chúng ta, cách chiến thắng trong thị trường tiền ảo chính là hạn chế làm chuyện tào lao hết sức có thể và lúc nào cũng phải nghĩ đến viễn cảnh mọi thứ xảy ra không như dự định để mà kiềm hãm lòng tham.